A Children's Story, But with Snakes

Ang sugilanon nga dya halin sa sinulatan ni Gingging...bugal kang malinong. malipayon, Miag-ao palangga ko!

(I grew up with this folktale. Antes magturog, amo dya ang akun paborito pamatian halin kay Lola Ploren. Pero kada istorya na, ga lupad dayun ang akun mapinsarun ka mga lain-lain nga adventures ni Ating nga indi rn takun katurog. Ating Buriraw, definitely, started my love for stories -GM).

Ang Trabungko ni Ating Buriraw

Sa una nga mga panahon, sa marayu nga baryo sa Miagao, Iloilo, may sangka man-ug nga ginaka hadlukan kang tanan. Ang perti ka bahul kag ka mantas nga si Ating Buriraw.

Kada gabii kung ugsad ang bulan, ga hinay hinay gua si Ating Buriraw sa ana nga gina tiniran nga buho. Kag kung makagua run sa buho, gaparapanilag anay sa ana nga palibut antes na pagua-on ang ana nga trabungko. Ang trabungko ka mga man-ug kag sawa, gamhanan katama. Indi ti tanan nga man-ug may trabungko. Sa mga pinili lang nga man-ug ang may dyan kadya. Gamhanan ang trabungko kay pangontra ri-a sa tanan nga mga sakit sakit ka tawo kag para panaming sa mga panulay kag kadu nga espirito.

Sangka adlaw, sa sangka balay sa baryo, gina istorya ni La Ploren sa mga bata nga nag tiriripon ang gina sugid-sugid nahanungod kay Ating Buriraw. Ang ana kunu nga trabungko, magamay lang nga daw budyawi, pero perti ka silaw ang kasanag. Ang bata nga si Waway, sukad nga nakabati ka istorya ni Ating Buriraw kag ang ana nga trabungko, indi run maka pamunong. Naga hikot run gali kang ana nga plano para mabuol na kay Ating Buriraw ang trabungko.

Ang budlay lang, mantas katama si Ating Buriraw, labi pa gid kung hilabtan ang ana nga trabungko. Kag ang mga taga baryo naga hambal gid…

“… ay abaw si Tiyoy, wara gid nakaluwas!”

“… sus, kay biskan sa itum nga tila mo ra butang, masanag man gihapon ang aning trabungko…”

“… ay maan, kagamay kari-a piro maski sa baul run gani, galapus pa ang kasanag. Pinasahi gid ra!”

“… ay te… ginbuntog gid si Sinon. Pabay-i nalang kara si Ating sa Tabay. Tabi!”

Amo kadya, nga si Waway naga panumdum gid. Diin na abi butang kag tagu-on ang perti kasanag nga trabungko, kung ma-agaw na gidman? Kinanglan makaluwas gid tana, kag indi gid tana mabuntogan ni Ating Buriraw. Sangka adlaw, gulpi lang gid nga may gin planuhan si Waway.

Naghulat si Waway sa gabii nga ugsad ang bulan. Gin adtunan na ang kawayanan sa Tabay kung diin galusot ang mantas nga man-ug. Kabuhay gid ka paabot ni Waway, pero pag-abot ka kalinong kang gabi-i, nag-untat sa kagahud ang mga pispis, naniskug ang kawayanan, kag nagparapahuway ang hangin, amat amat na nga natalupangdan ang sapagka bahul nga man-ug!

Mahipus nga nang abaw-abaw si Waway. Ka pinasahi gid gali! Kung maghampang si Ating sa hawan nga parte ka kawayanan, ginatablog na ang trabungko nga daw olen halin sa ana nga baba kag talikodan malagyu. Dayun na man atubangun, balikan kag sulod pagid sa baba na. Pero kada tablog na ka ana “olen”, amat amat nga gaparayu nga parayu ang ana nga gina kamangan malagyu. Kag amu man gabuhay kag gabuhay pag kamang pabalik para lumyun na pagid ang harampangan na nga ri-a.

Sus, nasadyahan gid si Waway sa pinanilagan na. Sakto gid ang ana nga plano. Nga rayu run katama ang mantas nga man-ug, hinay hinay nga ginparapitan kag gin dakup ni Waway ang trabungko! Ginsulod na dayun sa ana nga baba kag nag dalagan te perti kadasig. Kulbaan tana nga naga dalagan pirapira ka kilometro halin sa kawayanan, agi sa maisan, lusot sa niyogan, asta sa kasagingan paagto sa talipapa ka baryo. Rigto run gali ang mga taga baryo nagahulat kana. Pag tugro ni Waway kay La Petra nga surana, nagkinasadya gid ang tanan kay nabuol run gid ang trabungko!

Kaagahun palang, kag dulom-dulom pa pero ang tanan nga tawo nagburugtaw run. Pati ang mga taga pihak baryo nga nakabati ka balita, nag aradto sa talipapa. Ang tanan nga may mga sakit nag pila para magpabulong. Umpisa kato, wara ragid ti may mga masakiton nga wara nabulong kag nag ayad.

Ugaring asta tulad, ahay, si Ating Buriraw, rigto giyapon sa kawayanan sa Tabay. Wara gid ti kalibutan kung sa diin run ang ana nga “harampanagan”. Wara gid kamaan nga gin saskuhan tana ka sangka usliton nga bata. Amo ri-a nga kada ugsad ka bulan, si Ating Buriraw, gatirik gihapon sa Tabay, sagi ka pangita ka trabungko na nga nadura.

- story written by Gretzel Matulac

Notes:

trabungko - a sort of magical gem, anting-anting ukon birtud...sa iban nga version nga nabasa ko daw inumol ka hanggud kag natungko dya sa dahi/agtang ka man-ug. Raku pa dya mga myth on trabungko which is always associated with giant snakes

magkal - boa constrictor (Sa akon naintindihan; ang man-ug may duha ka klase; kun nagapangligkis gani, magkal ra... ang nagapamuntog nga venomous tana, manininina)

#folktale #sugilanon #childrenstory #trabungko #magkal #giantsnake